Papieren strandbloemen: het strand van Knokke in volle bloei

Van de elite naar de massa

Papieren strandbloemen kregen begin 2021 een officiële erkenning als immaterieel erfgoed van Vlaanderen. Vaak wordt de traditie gelieerd aan Knokke, maar in feite vind je de bloemen overal terug aan zee. De grote vraag blijft vanwaar het populaire strandgebeuren nu eigenlijk komt?

Hoezeer de bloemen ook ingeburgerd zijn, de precieze oorsprong is moeilijk te achterhalen. Er is weinig documentatie. De geschiedenis is vooral gebaseerd op herinneringen, verhalen en foto's. Algemeen wordt aangenomen dat de traditie dateert van tijdens het interbellum, en misschien zelfs van vroeger. Al vanaf de belle époque, aan het eind van de 19de eeuw, werden papieren bloemen gebruikt als versiering bij religieuze feesten of als verfraaiing van interieurs.

Rond diezelfde periode kwamen in onze contreien ook de eerste bloemencorso’s voor, fleurige optochten van praalwagens waarin naast echte bloemen ook crêpebloemen een rol speelden. Wellicht is de strandbloemenbusiness daar minstens deels op geïnspireerd. Al valt het niet uit te sluiten dat het spel gewoon voortkomt uit de verbeeldingskracht van kinderen die een handeltje wilden drijven naar het voorbeeld van hun ouders.

Waar de wortels ook liggen, het is zeker dat de opkomst van het kusttoerisme een boost betekende voor de verkoop van strandbloemen. Tijdens de tweede helft van de 19de eeuw trokken vooraanstaande burgers uit binnen- en buitenland in groten getale naar onze zee. Tot de jaren dertig bleef een verblijf vooral weggelegd voor de elite. In 1936 veranderde dat toen het betaald verlof officieel werd ingevoerd. Het massatoerisme kwam zachtjes aan op gang, wat ook leidde tot een explosie aan strandbloemen. Steeds meer aandacht ging naar manieren om toeristen en kinderen te vermaken. Daar hoorden ook strandspelen bij, die eigenlijk al sinds de start van de belle époque werden georganiseerd naar Engels voorbeeld. Comités van vooraanstaande toeristen en ondernemingen als Le Soir, Chocolat Jacques en The Daily Mail introduceerden strandtornooien, vaak als publicitaire stunt. Werden er naast wedstrijden rond zandspringen, zaklopen en zandkastelen bouwen ook competities rond strandbloemen georganiseerd? Het is best mogelijk.

Een handje vol

Strandbloemen koop je niet met geld, maar met schelpen. Bijna elke badplaats heeft op dat vlak een eigen etiquette. Er zijn sterk ingeburgerde gewoontes die van gemeente tot gemeente verschillen en ook doorheen de tijd evolueren.

Doorgaans worden bloemen betaald met een handvol schelpen of met een exact aantal schelpen van een specifieke soort. De dubbele handjes met een mengeling van verschillende schelpen noemde men vroeger op z’n Frans een ‘poignée’. Tegenwoordig spreekt men gewoon van ‘een handje’.

In Knokke zijn zaagjes of couteautjes al decennialang de gangbare munt. En zoals het een mondaine badstad betaamt, moeten de schelpen er in perfecte staat zijn. Ook op andere plekken, zoals in Oostende en Wenduine, zijn kinderen streng. Met mosselen, oesters of zwaardschedes bijvoorbeeld koop je er geen bloemen. In andere badplaatsen, denk aan Blankenberge, kijkt men minder nauw en worden sinds het interbellum alle soorten schelpen aanvaard.

Wat de regels van het ruilproces ook zijn, het leuke is dat kinderen actief diverse skills leren, zoals de basisregels van de economie. De principes van vraag en aanbod, onderhandelen over prijzen en doorverkopen met winst, het maakt allemaal deel uit van het spel. Daarnaast heeft de bloemenhandel een belangrijke sociale functie, omdat het ruilproces het contact tussen kinderen stimuleert.